مقدمه:
بسیاری از ما داستان های زیادی در مورد نقش کنجکاوی در یادگیری شنیده ایم. در تاریخ علم، همواره افراد کنجکاو بوده اند که به کشف و اختراع پرداخته اند و چرخ دانش را به جلو هل داده اند.
تحریک کنجکاوی یکی از ابزارهای تدریس به شمار می رود معلم ها به خوبی می دانند زمانی که دانش آموزان نسبت به موضوعی کنجاو می شوند، تمرکز و توجه آنها افزایش می یابد و تا یافتن پاسخ از پا نمی نشینند. اما به راستی کنجکاوی چیست؟
آیا کنجکاوی یک پدیده شناختی است و یا آثار مشخص عصبی نیز دارد؟
کنجکاوی دانش آموزان مساله ای است که معلمان با آن برخورد های متفاوت دارند. در این یادداشت به بررسی نکات مثبت و منفی کنجکاوی می پردازیم.
در تعریف کنجکاوی آمده است که کنجکاوی عبارت است از تمایل به دانستن، تماشا کردن یا به تجربه کردن که رفتار کاوشگرانه را بر می انگیزد. کنجکاوی یک محرک درونی است که دلیل بسیاری از رفتار ها خصوصا در کودکی است. شیوه های رشد و تقویت و کنترل آن از دغدغه های روانشناسان است. ویژگی بارز کنجکاو بودن این است که گرایش به سمت شناسایی و جستجوی تجارب جدید و چالش آمیز به طور غیر قابل اجتنابی منجر به میزانی از یادگیری و رشد و گسترش تفکرمیشود.(صمدی،1392)
رفتار کنجکاوانه از خصوصیات رشدی کودکان پیش دبستانی و دبستانی است و این رفتاری بسیار گرانبها است ولی گاهی باعث مزاحمت بزرگترها می شود. معلمان هنگامی که با دانش آموز کنجکاو روبرو می شوند دچار برخورد های دو گانه ای می شوند. این کودکان معمولا سوالات زیادی دارند، وسایل را تخریب می کنند، به راحتی حواسشان پرت می شود، می خواهند به چند چیز با هم توجه نشان دهند، زیاد و بی موقع صحبت می کندد. این خصوصیات باعث آشفته شدن جو کلاس و از بین رفتن تمرکز معلم می شود . گاهی معلم به اجبار این رفتارها را سرکوب می کند. اگر به رفتارهای کنجکاوانه کودک با خشونت پاسخ بگوییم ممکن است این کودکان خاموش شوند و دیگر اقدامی انجام ندهند.آنچه مسلم است وجود حس کنجکاوی در یادگیرندگان کاری مهم و تأثیرگذار است.(جریحی،1394)
ولی صحبت کردن در مورد استفاده از آن در یادگیری راحت تر از عملی کردن آن است. می توانیم بگوییم رفتار کودکان کنجکاو باید کنترل شود نه سرکوب. با روش های ایجاد و نگه داشتن رفتار مطلوب و از بین بردن رفتارهای نامطلوب می توان کنجکاوی کودک را به سمت مثبت جهت دهی کرد. گاهی در کلاس های گروهی معلم زمانی برای تغییر رفتار یک دانش آموز پیدا نمی کند و در این هنگام می تواند از مشاور مدرسه کمک بگیرد.
با قرار گرفتن کودکان در یک مسیر رفتاری مطلوب معلم می تواند به تقویت کودکان کنجکاو و ایجاد کنجکاوی در کودکان بی تفاوت بپردازد. همه دانش آموزان به یک میزان کنجکاو نیستند. وظیفه معلم این است که محیط مناسبی فراهم سازد تا با درنظرگرفتن تفاوتهای فردی، کنجکاوی دانش آموزان را بطور مثبت جهت دهی کند بطوریکه بر آموزش بهتر تاثیر گذار باشد.
ایجاد کنجکاوی دانش آموزان
درس را با یک سوال تحریک کننده و یا صحبتی جالب و شگفت انگیز شروع کنید.
در مفهوم دروس تعارض ایجاد کنید تا برای دانش آموزان سوال مطرح شود و عادت به پرسیدن پیدا کنند.
در کلاس فضای سوال کردن و بحث و گفتگوی ایجاد کنید.
دانش آموز را تشویق به کاوشگری کنید.
زمان کافی برای کاوشگری در اختیار دانش آموزان قرار دهید. و اگر مشاهده می کنید که کودک در حال کاوش دارد به نتیج خوبی دست می یابد زمان را از او نگیرید
اجازه دهید خود کاوشگری پاداش باشد و دانش آموزان از آنچه که خود به آن دست یافته اند لذت ببرند.
اجازه دهید دانش آموزان خود موضوع انتخاب کنند یا در مشخص کردن موضوع مشارکت کنند.
تفاوت های فردی را نادیده نگیرید و به هر دانش آموز و توانایی هایش توجه داشته باشید.
الگو سازی کنید و از موقعیت و موفقیت های انسان های کنجکاو و تلاشگر صحبت کنید.
کارشناسان معتقدند میزان یادگیری در فعالیت های مختلف آموزشی متفاوت است.
معلم می تواند برای کسب اطمینان از یادگیری حداکثری دانش آموزان از انواع فعالیت های آموزشی استفاده کند برای مثال هنگام درس دادن، از ابزارهای صوتی- تصویری نیز استفاده کند یا دانش آموزان را وارد یک بحث و گفتگوی کلاسی نماید. اما در هر صورت بهترین روش یادگیری، درس دادن به دیگران است. بنابراین معلم می تواند دانش آموزان را گروه بندی کند و به نوبت از آنها بخواهد مطالب درسی را برای یکدیگر بازگو کنند و هر دانش آموزان را مسئول تدریس یک مبحث از درس نماید در این صورت، یادگیری به بالاترین درجه اتفاق می افتد.
نتایج تحقیق نشان میدهد که چنانچه با استفاده از راهبردهای مناسب و گنجاندن آنها در ضمن طراحی آموزشی، آموزش و تدریس در راستای تقویت کنجکاوی باشد، میتواند تأثیر شگرفی بر یادگیری دانش آموزان برجای بگذارد. هرچه دانش آموزان از کنجکاوی بیشتری برخوردار باشند بر میزان یادگیری آنها افزوده می شود
کنجکاوی اگر در مسیر صحیح قرار گیرد می تواند موجب پیشرفت تحصیلی دانش آموزان شود و معلمان برای کودکان کنجاو باید صبر و حوصله بیشتری نشان دهند.
منابع:
گانیه، رابرت،م(1368)شرایط یادگیری(ترجمه: جعفر نجفی زند)، تهران، انتشارات رشد.
جریحی،عبدلارحمن؛ فردانش،هاشم؛ گرامی پور،مسعود(1394) تأثیر طراحی آموزشی مبتنی بر تقویت کنجکاوی بر میزان یادگیری دانش آموزان مقطع ابتدایی، فصلنامه روانشناسی تربیتی،35(11)، 205-220.
صمدی،پروین(1392)بررسی مقایسه ای نگرش خانواده و معلمان به کنجکاوی کودکان پیش دبستان، مطالعات شناختی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا(س)،9(3)، 53-77
تهیه کننده: فریده مندوستی، معلم پایه اول
تایید کننده: حسن وظیفه پرست، مدیریت